Bhealthy Dietetyk - Rakotwórczość żywności - co jeść by nie zwiększać ryzyka nowotworów?

Pokarm jest niezbędnym elementem życia każdego człowieka. Jedzenie dostarcza energii, odżywia organizm i łączy ludzi podczas spotkań. Niestety niektóre produkty spożywcze przyczyniają się do zwiększonego ryzyka wystąpienia nowotworów. Warto wiedzieć zatem jakie nawyki żywieniowe wprowadzić by zminimalizować zdolności rakotwórcze pokarmu.

Rakotwórcze jedzenie - co to oznacza?

Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) i Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) twierdzą, że substancja rakotwórcza to związek lub mieszanina związków chemicznych, inicjujących powstanie nowotworu złośliwego lub zwiększających częstotliwość jego nawrotu.

Najważniejsze czynniki odpowiadające za 70-90% nowotworów to sposób odżywiania i palenie tytoniu. Tym drugim nie będziemy się dzisiaj zajmować.

Niektóre grupy pokarmów i rodzaje żywności są kluczowym elementem powstawania nowotworów złośliwych. Racjonalnym wydaje się zatem unikanie żywności rakowtórczej i wprowadzanie zamienników, które są równie odżywcze lecz mniej kancerogenne.

Jak powstaje nowotwór:
Substancje mutagenne, po aktywacji metabolicznej w organizmie, mogą wejść w interakcje z kwasami nukleinowymi DNA człowieka, prowadząc do zmian w kodzie genetycznym. Jeśli taki błąd nie zostanie naprawiony, dochodzi do mutacji, nadmiernej ekspresji genów i niekontrolowanych podziałów komórki rakowej, a w konsekwencji do rozwoju nowotworu.

Rakotwórczość - klasyfikacja IARC

Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) to instytucja zajmująca się koordynacją międzynarodowych badań nad nowotworami złośliwymi. Stworzyli klasyfikację, która dokładnie definiuje:

co JEST NA PEWNO rakowtórcze dla człowieka
co JEST PRAWDOPODOBNIE rakowtórcze dla człowieka
co JEST MOŻLIWIE rakowtórcze dla człowieka
co JEST OBECNIE NIEMOŻLIWE do zaklasyfikowania jako rakotwórcze dla człowieka (ale trwają nad tym badania i być może się coś zmieni)
co PRAWDOPODOBNIE NIE JEST rakowtórcze dla człowieka

Klasyfikacja opiera się na ilości dowodów naukowych potwierdzających rakotwórczość pewnych czynników, nie na zagrożeniu bezpośrednim jakie niesie ze sobą narażenie na dany czynnik. Co to oznacza? W grupie na pewno rakotwórczej dla człowieka znajduje się zarówno mięso przetworzone jak i azbest. Oznacza to, że jest bardzo dużo dowodów naukowych potwierdzających kancerogenność mięsa czerwonego i azbestu. Nie oznacza to, jednak że narażenie na te czynniki jest tak samo groźne.

Polecane artykuły:

Dieta na trądzik - dowiedz się co jeść a czego unikać przy cerze trądzikowej.

Czy dietetyk online jest dla Ciebie? - dowiedz się czy dietetyk online jest wart swojej ceny.

Rakotwórczość - mięso przetworzone

Azotany - nitrozoaminy

Produkty mięsne, które są wędzone lub peklowane zazwyczaj konserwowane są azotanami (III, V). Z wymienionych konserwantów i składu mięsa powstają rakotwórcze nitrozoaminy, które indukują nowotwory wątroby, jelita grubego, płuc, trzuski, żołądka, nerek, pęcherzyka moczowego, przełyku a także języka. Rakotwórczość nitrozoamin to tylko jeden z wielu negatywnych czynników zdrowotnych, ale tylko na tym elemencie się skupimy w artykule o rakotwórczości pokarmu.

HAA - heterocykliczne aminy aromatyczne

Oprócz konserwowania mięsa, niebezpieczne okazuje się także poddawanie go obróbce termicznej. Heterocykliczne aminy aromatyczne powstają w wyniku pirolizy aminokwasów lub białek zawartych w żywności poddanej obróbce termicznej lub w reakcji aminokwasów wchodzących w skład białek mięsa z kreatyną i heksozami. Z tego wynika, że mięso smażone i pieczone bez przykrycia wytworzy najwięcej rakotwórczych amin aromatycznych.

WWA - Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne

Oprócz HAA podczas obróbki termicznej miesa powstają wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne - powstają podczas wędzenia, grillowania, pieczenia i smażenia bez przykrycia. Metabolity WWA tworzą addukty z DNA oraz albuminą i hemoglobiną. Poliareny reprezentują klasę związków o zróżnicowanej toksyczności, które mogą wywoływać niebezpieczne efekty in vivo, w tym działanie rakotwórcze.

IARC klasyfikuje mięso przetworzone (opisane wyżej) jako NA PEWNO rakotwórcze dla człowieka i nie ma w tym ani kszty wątpliwości.
Z tego względu rekomendowane jest obniżenie spożycia mięsa przetworzonego do 50g dziennie.

Rakotwórczość - mięso czerwone

IARC sklasyfikowała czerwone mięso jako PRAWDOPODOBNIE rakotwórcze dla człowieka. Wnioski te opierały się głównie na badaniach dotyczących raka jelita grubego, ale potwierdzono także zwiększoną kancerogenność ogólną przy spożyciu mięsa czerwonego. Za czynniki rakotwórcze w mięsie czerwonym uznaje się wysoką zawartość żelaza hemowego, które może uszkadzać DNA i sprzyjać powstawaniu komórek rakowych.

Z tego względu rekomendowane jest obniżenie spożycia mięsa czerwonego do 500g tygodniowo.

Rakotwórczość - aspartam

Pod koniec czerwca 2023 roku WHO i IARC ogłosiło możliwość wprowadzenia aspartamu do klasyfikacji czynników rakotwórczych. Ta informacja wstrząsnęła światem bo aspartam jest powszechnie używany jako bezkaloryczny zamiennik cukru od wielu lat praktycznie na całym świecie. Aspartam znajduje się w niektórych napojach gazowanych (np. coca cola 0 kcal i pepsi 0 kcal), gumach do żucia, wodach smakowych, słodzonych produktach mlecznych (np. smakowych jogurtach) czy rozpuszczalnym kakao.

IARC wprowadził aspartam na listę czynników rakotwórczych 14.07.2023. Nie zmieniło się jednak ADI (dopuszczalne dzienne spożycie) względem poprzednich wartości kiedy aspartam nie był jeszcze kwalifikowany jako substancja możliwie rakotwórcza dla człowieka. ADI dla aspartamu to nadal 40 mg/kg masy ciała - odpowiada to ok. 4 L coli 0 kcal. Brak zmian w ADI sugeruje nam, że powodem wprowadzenia aspartamu na listę czynników rakotwórczych jest zmobilizowanie do prowadzenia badań naukowych, które potwierdzą lub zaprzeczą rakotwórczości aspartamu. Tak też wspomniała osoba blisko związana z IARC.

Aspartam został wprowadzony do listy w kategorię czynników MOŻLIWIE rakotwórczych dla człowieka. Oznacza to, że nie ma zbyt dużo dowodów naukowych na to, że aspartam faktycznie przyczynia się do zwiększonego występowania raka.

To, że aspartam trafił na listę czynników rakotwórczych nie znaczy, że na pewno wywoła zmiany nowotworowe u każdego kto kiedykolwiek spożywał aspartam w małej ilości. Żeby wpływać na zmiany nowotworowe trzeba regularnie przekraczać ADI (dopuszczalne dzienne spożycie) jakiegoś produktu rakotwórczego.

Polecany dietetyk:

Bhealthy Dietetyk Hubert Wojarski - poznaj dietetyka klinicznego, który zajmuje się profilaktyką nowotworową.

Rakotwórczość - alkohol

Napoje alkoholowe (wszystkie) spożywane często mogą powodować negatywne zmiany w organizmie. Etanol spożywany w nadmiarze zwiększa ryzyko wystąpienia raka jamy ustnej, raka gardła, krtani, przełyku, płuc, żołądka, trzustki, okrężnicy i piersi.

Mechanizmy rakotwórczości alkoholu prawdopodobnie obejmują: genotoksyczny wpływ aldehydu octowego – głównego metabolitu etanolu, wzrost stężenia estrogenu, rolę etanolu jako rozpuszczalnika substancji rakotwórczych tytoniu, produkcję reaktywnych form tlenu i azotu oraz zmiany w metabolizmie kwasu foliowego. Aldehyd może generować błędy replikacji genów. Interferuje on w wielu miejscach z syntezą DNA, wpływa na zdolności systemów naprawczych DNA oraz powoduje zaburzenia funkcjonowania komórek. Reaktywne formy tlenu mogą wpływać bezpośrednio na DNA lub przez utlenianie lipidów, powodować powstawanie przerw w łańcuchu DNA. Zaleca się nieprzekraczanie ilości spożycia alkoholu do 2 porcji dla mężczyzn i 1 dla kobiet dziennie.

IARC klasyfikuje alkohol jako NA PEWNO rakotwórczy dla człowieka.

Rakotwórczość - gorące napoje

W badaniach obserwuje się zwiększone ryzyko raka przełyku podczas częstego picia gorącej herbaty i innych napojów, w porównaniu do tych o niższej temperaturze. Z tego powodu należy spożywać ciepłe napoje po przestudzeniu. Najlepsza temperatura to wartości poniżej 65 st. C.

IARC sklasyfikowała gorące napoje jako PRAWDOPODOBNIE rakotwórcze dla człowieka.

Podsumowanie - co jeść gdy wszystko jest "zakazane"?

Żywność rakotwórcza istnieje i jest to realny problem. Właśnie daltego warto ograniczać grupy produtków i rodzaje pokarmów, które są kancerogenne. Nie trzeba jednak całkowicie rezygnować z jedzenia, które ma na sobie etykietę "rakotwórcze" bo to nie produkt, a ilość produktu może stanowić problem. Co należy wiedzieć po zapoznaniu się z tym artykułem?

Ograniczaj mięso przetworzone do minimum - więcej gotowania w wodzie i na parze, mniej smażenia i grillowania.
Ograniczaj mięso czerwone (także nieprzetworzone) - przetworzone 50g dziennie, nieprzetworzone 500g tygodniowo.
Zaczekaj do 14.07.2023 zanim wprowadzisz zmiany w ilości spożywanych substancji słodzących zwłaszcza aspartamu i cukru białego (sacharozy).
Zmniejsz częstotliwość spożywania alkoholu - do 2 porcji dla mężczyzny i 1 porcji dla kobiety (dziennie).
Ostudzaj herbatę i kawę przed spożyciem - osiągając temperaturę niższą od 65 st. C.