Dieta w insulinooporności i cukrzycy typu 2 - co jeść a czego unikać?

Pomimo rosnącej świadomości ludzi na temat problemów diabetologicznych, nadal jesteśmy świadkami rosnącej chorobowości z powodu cukrzycy typu 2. W krajach rozwiniętych takich jak Polska dotyczy ona 5-6% populacji, a odsetek nadal rośnie. Cukrzyca typu 2 jest przyczyną przedwczesnej umieralności. Dotyczy układu sercowo-naczyniowego, powikłań prowadzących do ślepoty, amputacji kończyn oraz niewydolności nerek.

Podstawą leczenia jest odpowiednia farmakologia, dobrze zbilansowana dieta oraz aktywność fizyczna. Niestety samo posiadanie odpowiedniej recepty i leków w domu, otrzymanie idelanego planu żywieniowego i planu aktywności fizycznej to za mało. Pacjent musi liczyć się z tym, że leczenie cukrzycy typu 2 to skomplikowany proces i wymaga zaangażowania oraz współpracy.

Spis treści

Czym jest cukrzyca typu 2? 

Czym jest insulinooporność? 

Cukrzyca typu 2 - przyczyny 

Insulinooporność - przyczyny 

Cukrzyca typu 2 - diagnoza 

Insulinooporność - diagnoza 

Cukrzyca typu 2 i insulinooporność - objawy 

Jak radzić sobie z insulinoopornością? 

Cukrzyca typu 2 - leczenie 

Cukrzyca typu 2 - dieta 

Cukrzyca typu 2 - badania okresowe 

Najczęściej zadawane pytania 

Literatura 

Czym jest cukrzyca typu 2?

Cukrzyca typu 2 (inaczej nazywana cukrzycą insulinoniezależną lub cukrzycą osób dorosłych) jest klasyfikowana jako choroba cywilizacyjna. Oprócz tego jest chorobą metaboliczną, która charakteryzuje się występowaniem wysokiego poziomu glukozy (cukru) we krwi. W patogenezie cukrzycy typu 2 występują dwa defekty:

1. upośledzenie wydzielania insuliny;
2. spadek wrażliwości tkanek na działanie insuliny.

Nazewnictwo (cukrzyca osób dorosłych) nie wzięło się z nikąd. Choroba występuję najczęściej u osób po 30 roku życia. Niestety wraz ze zwiększaniem się liczebności osób młodych z otyłością zauważa się częstszy rozwój cukrzycy typu 2 u tej grupy wiekowej.  

Czym jest insulinooporność?

Insulinooporność nie jest klasyfikowana jako osobna jednostka chorobowa. Nie zmienia to faktu, że stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia człowieka ze względu na zaburzenia metaboliczne, do których prowadzi.

insulinooporność można łatwo zrozumieć analizując samą nazwę zaburzenia:

• insulino - dotyczy hormonu insuliny, który odpowiada między innymi za regulację poziomu glukozy we krwi,
• oporność - opór tkanek na działanie (w tym przypadku insuliny).

Wyciągając proste wnioski - insulinooporność to zaburzenie metaboliczne charakteryzujące się zmniejszeniem wrażliwości tkanek na działanie insuliny.
Hormon insuliny nadal jest wydzielany przez trzustkę, ale jego działanie jest słabsze niż u osoby zdrowej. 
Mniej oczywiste wydają się być powikłania tego stanu. Warto poznać proces, który może przerodzić insulinooporność w cukrzycę typu 2:

1. Insulina jest ciągle wydzielana,
2. Organizm jej nie widzi, więc stymuluje trzustkę do zwiększonego wydzielania insuliny,
3. Dochodzi do zwiększonego stężenia insuliny we krwi - hiperinsulinemia. Ten stan prowadzi do pogorszenia lub uniemożliwienia działania drugiego hormonu - glukagonu, które bierze udział między innymi w spalaniu zapasów energii. Z tego powodu insulinooporność często kojarzona jest z utrudnionym procesem odchudzania.
4. Intensywna praca trzustki prowadzi do zmniejszenia jej wydajności,
5. Upośledzone wydzielanie insuliny wraz ze spadkiem wrażliwości tkanek na jej działanie prowadzi do cukrzycy typu 2.

*Na potrzeby ujednolicenia wpisu, insulinooporność klasyfikuję głównie jako jeden z etapów rozwoju cukrzycy typu 2.

Cukrzyca typu 2 - przyczyny

Przyczyną występowania cukrzycy typu 2 jest insulinooporność oraz upośledzenie wydzielania insuliny. Cukrzyca typu 2 może mieć podłoże genetyczne, zdrowotne i środowiskowe. Nad tym ostatnim na szczęście możemy zapanować na każdym etapie. Wprowadzenie zdrowego stylu życia, odpowiednio zbilansowanej diety i podejmowanie regularnej aktywności fizycznej to najistotniejsze zmiany jakie możemy wprowadzić.

Cukrzyca typu 2 - czynniki genetyczne:

• zaburzenia gospodarki węglowodanowej występujące w rodzinie.

Cukrzyca typu 2 - czynniki środowiskowe:

• nadwaga lub otyłość,
• mała aktywność fizyczna i siedzący tryb życia,
• nadmierne spożywanie alkoholu,
• nałogowe palenie tytoniu.

Cukrzyca typu 2 - czynniki zdrowotne:

• występujący stan przedcukrzycowy,
• przebyta cukrzyca ciążowa,
• nadciśnienie tętnicze,
• współistniejący, u kobiet zespół policystycznych jajników (PCOS),
• choroby układu sercowo naczyniowego,
• dyslipidemia cholesterolu frakcji HDL < 40 mg/dl (< 1,0 mmol/l) i/lub triglicerydów > 150 mg/dl (> 1,7 mmol/l)].

Insulinooporność - przyczyny

Przyczyny występowania insulinooporności także można podzielić na te, których podłożem są czynniki genetyczne, zdrowotne i środowiskowe. Oprócz tego stosowanie niektórych leków może przyczyniać się do zaburzeń hormonalnych zwiazanych z gospodarką węglowodanową.

Insulinooporność - czynniki genetyczne:

• zaburzenia gospodarki węglowodanowej występujące w rodzinie.

Insulinooporność - czynniki środowiskowe:

• nadwaga lub otyłość,
• mała aktywność fizyczna i siedzący tryb życia,
• nadmierna zawartość tkanki tłuszczowej trzewnej (brzusznej), która zmniejsza wrażliwość tkanek na działanie insuliny.

Insulinooporność - czynniki zdrowotne:

• nadczynność tarczycy,
• zespół Cushinga.

Insulinooporność - stosowane leki:

• preparaty przeciwirusowe,
• leki sterydowe,
• antybiotyki,
• antykoncepcja hormonalna.

Cukrzyca typu 2 - diagnoza

Cukrzycę typu 2 można zdiagnozować na podstawie pomiaru stężenia glukozy we krwi. Do badania należy przygotować się według zaleceń lekarza prowadzącego. Wyróżnia się trzy pory, kiedy można wykonać badanie glukozy:

Na czczo:

2h od podania doustnego testu tolerancji glukozy:

O dowolne porze dnia:

Insulinooporność - diagnoza

Insulinooporność także diagnozuje się na podstawie badania stężenia glukozy we krwi. Podstawa to oznaczenie glukozy na czczo oraz doustny test tolerancji glukozy. Oba badanie mają możliwość wykazania stanu przedcukrzycowego, który może oznaczać równoczesne występowanie insulinooporności. Jeśli z wyniku badania stężenia glukozy wynika, że mamy stan przedcukrzycowy, to następnym krokiem w diagnozie jest wykonanie oznaczenia poziomu insuliny w surowicy na czczo, profilu lipidowego oraz badania na Hs-CRP. Wyniki badań należy omówić z lekarzem.

Cukrzyca typu 2  i insuliooporność - objawy

Objawy cukrzycy typu 2 mogą być niezauważalne w początkowym stadium choroby. Sytuacja pogarsza się gdy organizm nie ma możliwości utrzymania odpowiedniego poziomu glukozy we krwi na czczo. Dlatego tak istotne jest wykonywanie badań okresowych w przypadku osób w grupie ryzyka. Jeśli borykasz się z otyłością, nadciśnieniem tętniczym, chorobami serca lub w Twojej rodzinie jest historia chorób gospodarki węglowodanowej to koniecznie wykonuj badania okresowe opisane w dalszej części artykułu.

Objawami cukrzycy typu 2 są:

1. Nadmierne pragnienie, trud w zaspokojeniu pragnienia,
2. Oddawanie dużej ilości moczu,
3. Osłabienie,
4. Infekcje układu moczowego.
5. Może zdarzać się, że zaczyna się chudnąć. Powodem jest brak insuliny i trudność w wykrzystaniu glukozy jako źródła energii.

Podobnie jak w przypadku cukrzycy typu 2, insulinooporność objawia się brakiem energii, ciągłym zmęczeniem i sennością.
Dodatkowo napotyka się napady tzw. wilczego głodu, występuje nadciśnienie tętnicze, podwyższony poziom cholesterolu i trójglicerydów, zwiększenie masy ciała i tkanki tłuszczowej - zwłaszcza w obrębie brzucha.

W przypadku występowania jednego lub więcej objawów cukrzycy oraz insulinooporności należy udać się do lekarza rodzinnego. W najlepszym wypadku wizyta skończy się na przepisaniu potężnej dawki 20.000 j.m. wit. D stosowanej raz na tydzień. Pamiętaj, że może się okazać, że wczesna diagnoza uchroni Cię przed poważnymi powikłaniami!

Jak radzić sobie z insulinoopornością?

Przeciwdziałanie insulinooporności rozpoczyna się ze zmianą stylu życia. Należy zmodyfikować dietę i regularnie podejmować wysiłek fizyczny. Oprócz tego można stosować metforminę (po przepisaniu jej przez lekarza), która wpłynie na zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę. Bezpośrednio będzie przeciwdziałać insulinooporności. 

Najważniejszym aspektem walczenia z insulinoopornością jest dieta. Należy zwrócić uwagę na kilka aspektów:

• Spożywane posiłki powinny mieć niski ładunek glikemiczny, czyli być skomponowane ze składników o niskim indeksie glikemicznym, na talerzu powinno znaleźć się zawsze źródło białka (np. chude mięso) i źródło tłuszczu (np. orzechy).
• Ograniczenie jedzenia produktów przetworzonych obfitych w sól, cukier i nasycone kwasy tłuszczowe.

Oprócz odpowiednio zbilansowanej diety należy zadbać o regularne ćwiczenia. Codzienny wysiłek fizyczny ułatwi kontrolowanie prawidłowego poziomu cukru we krwi i przyczyni się do zmniejszenia masy ciała. Plan aktywności fizycznej powinien być dopasowany do stanu zdrowia, Twoich możliwości i doświadczenia treningowego. Nieodpowiednia intensywność treningu może tylko pogorszyć sprawę.

Polecane artykuły: 

Masz insulinooporność wraz z hashimoto, PCOS lub IBS? - zapoznaj się z tym kompleksowym przewodnikiem po diecie.

Czy dietetyk online jest dla Ciebie? - dowiedz się czy dietetyk online jest wart swojej ceny.

Cukrzyca typu 2 - leczenie

Leczenie cukrzycy typu 2 to skomplikowany proces, który wymaga wiele pracy zarówno od specjalisty/specjalistów jak i chorego. Leczenie cukrzycy typu 2 dzieli się dwie metody, które przynoszą najlepsze efekty tylko wtedy gdy stosowane są równocześnie.

1. Leczenie farmakologiczne - początkiem leczenia cukrzycy typu 2 jest stosowanie metforminy, która zmniejsza insulinooporność. W przypadku braku efektów leczenia lekarz wprowadza dodatkowe leki. Gdy nie dochodzi do polepszenia stanu zdrowia należy wprowadzić leczenie insuliną.
2. Leczenie niefarmakologiczne - edukacja żywieniowa, stosowanie się do zaleceń odpowiednio zbilansowanej diety, podejmowanie regularnej aktywności fizycznej.

Cukrzyca prowadzi do bardzo groźnych powikłań jeśli się jej nie leczy. Do najgroźniejszych należy amputacja obu stóp, ślepota i niewydolność nerek. Właśnie dlatego tak ważna jest edukacja i uświadamianie ludzi, jakie mogą być przyczyny odkładania wizyt u lekarza!

Cukrzyca typu 2 - dieta

Główny celem wprowadzenia odpowiedniej diety w cukrzycy typu 2 jest doprowadzenie i utrzymanie odpowiedniej masy ciała, glikemii, ciśnienia tętniczego i lipidogramu. Dobrze zaplanowany jadłospis ma szerokie spektrum działania. Oprócz wyżej wymienionych może polepszyć samopoczucie, zdolności wysiłkowe i zdolności regeneracyjne u osób borykających się z cukrzycą typu 2.

Węglowodany:

1. udział węglowodanów powinien wynosić około 45% całkowitej podaży energii, jeśli stosowane węglowodany mają niski IG i zawierają dużo błonnika można stosować nawet 60% całkowitej kaloryczności.

2. więcej węglowodanów powinny spożywać osoby aktywne i bardzo aktywne fizycznie. Mniej osoby chore o małej aktywności fizycznej.

3. główne źródło węglowodanów powinny stanowić produkty zbożowe pełnoziarniste o niskim IG (<55 IG) np. chleb pełnoziarnisty.
   węglowodany proste należy ograniczyć do minimum (w skład tego wchodzą także miody, soki i napoje)

4. słodziki mogą być stosowane w ilości przedstawionej przez producenta

5. zaleca się spożywanie minimum 25g błonnika pokarmowego jeśli choroby współistniejące tego nie wykluczają

Tłuszcze:

1. udział tłuszczu jest taki sam jak u osób zdrowych (25-40% wartości energetycznej diety)

2. tłuszcze nasycone powinny stanowić mniej niż 10% wartości energetycznej diety

3. tłuszcze nienasycone powinny zapewnić pozostałe x% wartości energetycznej

4. ilość cholesterolu nie powinna przekraczać 300 mg/d. U chorych z dyslipidemią nie więcej niż 200 mg/d.

5. należy wykluczyć spożywanie izomerów trans kwasów tłuszczowych

6. rekomenduje się tłuszcze roślinne z wyjątkiem palmowego i kokosowego

Białka:

1. udziała białka jest zależny od sytuacji. Zaleca się stosowanie standardowego 15-20% ogólnej podaży energii (ok. 1-1,5 g/kg m.c).

2. u chorych z nadmierną masą ciała można zwiększyć podaż białka do 30% ze względu na to, że stosując się do diety redukcyjnej zwiększona podaż białka zapewni większą sytość.

3. chorzy z przewlekłą chorobą nerek powinni zmniejszyć podaż białka do 0,8-1 g/km m.c
4. nie ma konieczności zastępowania białka zwierzęcego. Ważnym jest jednak ograniczenie tłuszczu zwierzęcego.

Witaminy i minerały:

1. suplementacja bezpodstawna tj. bez stwierdzonych niedoborów jest niezalecana
2. wyjątkiem jest witamina D3 - zgodnie z zaleceniami dla osób zdrowych - 2000 j.m.

3. kwas foliowy - 400 ug u kobiet ciężarnych i karmiących, 

4. witamina B12 (u pacjentów leczonych długotrwale metforminą u których potwierdzony jest jej niedobór),

5. pozostała suplementacja zależna jest od sposobu żywienia (np. wegetarianie)

Alkohol: 

1. spożywanie alkoholu jest niezalecane
2. alkohol hamuje wydzielanie glukozy z wątroby przez co jego spożycie może sprzyjać hipoglikemii

3. dopuszcza się spożywanie 20g czystego alkoholu etylowego przez kobiety i 30g przez mężczyzn.

4. alkohol powinni wykluczyć całkowicie chorzy z dyslipidemią, neuropatią, zapaleniem trzustki

Sól:

1. 5g na dobę (2300 mg sodu)

Wysiłek fizyczny:

1. wpływa korzystnie na wrażliwość na insulinę, kontrolę glikemii, profil lipidowy oraz sprzyja redukcji masy ciała. Może także korzystnie wpływać na nastrój.
2. zalecenia powinny być zindywidualizowane

3. wysiłek fizyczny powinien być podejmowany przynajmniej 2-3 razy w tygodniu (najlepiej codziennie)

4. należy wykonywać rozgrzewkę przed treningiem właściwym, a na końcu ćwiczenia uspokajające

5. nieodpowiednia intensywność wysiłku fizycznej może zwiększać ryzyko ostrej hipoglikemii

6. alkohol może zwiększać ryzyko hipoglikemii po wysiłku

7. należy zwracać szczególną uwagę na nawodnienie

Tytoń:

1. tytoń zwiększa prawdopodobieństwo występowania powikłań cukrzycy

Cukrzyca typu 2 - badania okresowe

O tym jak ważne jest obserwowanie objawów i wykonywanie regularnych badań przeczytasz wyżej w artykule. Poniżej przedstawiam spis badań okresowych do wykonania w przypadku wystepowania cukrzycy typu 2 lub obecności w grupie ryzyka:

1. Oznaczenie odsetka hemoglobiny glikowanej (HbA1c) – wskaźnik wyrównania cukrzycy – 1 raz w roku.

2. Cholesterol całkowity, HDL, LDL, trójglicerydy – 1 raz w roku.

3. Pomiar ciśnienia tętniczego – przy każdej wizycie u lekarza.

4. EKG wysiłkowe i spoczynkowe – raz w roku u osób powyżej 35 roku życia.

5. Oznaczenie wydalania albumin w moczu – pacjent powinien porozmawiać o tym badaniu z lekarzem.

6. Badanie okulistyczne dna oka - w kierunku retinopatii cukrzycowej.

7. Codziennie oglądanie stóp i dbanie o higienę.

Polecany dietetyk: 

Bhealthy Dietetyk Hubert Wojarski - poznaj dietetyka klinicznego, który zajmuje się dietoterapią insulinooporności i cukrzycy.

Najczęściej zadawane pytania

• Czy insulinooporność prowadzi do otyłości brzusznej?

  Insulinooporność może prowadzić do hiperinsulinemii czyli nadmiaru insuliny w organizmie. Ogromne i niewykorzystane pokłady insuliny uniemożliwiają innemu hormonowi swoje działanie - chodzi o glukagon i jego funkcję wykorzystywania energii z pokładów glukozy. Niewykorzystana energia odkłada się w postaci tkanki tłuszczowej trzewnej (inaczej wisceralnej/brzusznej).
  
  

• Czy stres może wpływać na rozwój cukrzycy typu 2?

  Stres, wysoki poziom kortyzolu i ogólnie pojęty instensywny tryb życia nie wpływają bezpośrednio na zwiększone ryzyko występowania cukrzycy. Należy jednak mieć na uwadze, że przewlekły stres może przyspieszyć ujawnienie się cukrzycy u osób z czynnikami ryzyka choroby. Warto też wiedzieć, że u osób ze zdiagnozowaną i leczoną cukrzycą typu 2, nerwowy tryb życia utrudnia leczenie i wpływa na pomiary glukozy we krwi. Więcej na temat stresu np. o jego redukcji przeczytasz tutaj.
   

• Czy ze zdiagnozowaną cukrzycą typu 2 mogę współpracować z dietetykiem online?

  Najważniejsza kwestia - diagnoza jest już za Tobą. Przygotowanie materiałów edukacyjnych i planu żywieniowego dla osoby z cukrzycą typu 2, jak najbardziej może odbyć się drogą internetową (zwłaszcza jeśli stosujesz już leki). 
  
  

• O co zapyta mnie dietetyk podczas konsultacji lub kontaktu mailowego?

  W celu przygotowania planu dietetycznego i rozpoczęcia procesu wspomagania leczenia cukrzycy typu 2, dietetyk może zapytać między innymi o:
  • opnię lekarza na temat specyficznych zaleceń np. w związku z stosowanymi lekami,
  • wyniki badań krwi (zwłaszcza poziom glukozy),
  • dotychczasowe nawyki żywieniowe, 
  • aktualną aktywność fizyczną,
  • współistniejące choroby nerek, serca, problemy z naczyniami krwionośnymi,
  • leki przyjmowane w związku z innymi chorobami/schorzeniami.

Literatura

1. Małecki, Maciej T. "Otyłość–insulinooporność–cukrzyca typu 2." Kardiol. Pol 64.Suppl 6 (2006): 561-566.
2. Włodarek, Dariusz, and Dominika Głąbska. "Zwyczaje żywieniowe osób chorych na cukrzycę typu 2." Clinical Diabetology 11.1 (2010): 17-23.
3. Niebisz, Agnieszka B., Mariusz Jasik, and Waldemar Karnafel. "Rola diety i zmiany stylu życia w leczeniu cukrzycy typu 2 u osoby z zespołem metabolicznym." Clinical Diabetology 7.2 (2006): 138-141.
4. Praktyczna, Diabetologia. "Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego." Diabetologia Praktyczna 4.1 (2020): 1-94.